Cuốn theo chiều… giá
LTS: Tại một cuộc hội thảo đánh giá bức tranh nông thôn, nông dân Việt Nam mới đây, nhiều chuyên gia đã phân tích các điểm nghẽn như rủi ro chính sách, lợi ích nhóm khiến DN không mặn mà đầu tư cho nông nghiệp.‘Một thập kỷ qua, người nông dân chúng ta “cuốn theo chiều giá”. Giá lên thì chạy theo mà làm, giá xuống thì rủ nhau bỏ, không theo một trật tự nào’, ông Phạm Quốc Doanh.
“Ngồi phòng lạnh ra chính sách” – Ông Phạm Quốc Doanh, Phó ban chỉ đạo Đổi mới và phát triển DN của Chính phủ:
Trong bối cảnh hiện nay, nhất là trong 5 năm qua, rủi ro về cơ chế chính sách đối với người nông dân có rất nhiều vấn đề. Nào chó mèo chính chủ, giết mổ trong 8h, v.v… người nông dân là đối tượng chịu ảnh hưởng của mọi chính sách đưa ra.
Bởi vậy, cần phải minh bạch hóa, thực tế hóa chính sách với nông dân, chứ đừng ngồi bàn giấy, ngồi phòng lạnh ra chính sách. Nông dân thiệt thòi lắm.
Rủi ro lớn thứ 2, sau chính sách là vấn đề thị trường, giá cả. Một thập kỷ qua, người nông dân chúng ta “cuốn theo chiều giá”. Giá lên thì chạy theo mà làm, giá xuống thì rủ nhau bỏ, không theo một trật tự nào.
Ai sẽ khắc phục cho những rủi ro này của nông dân. Chưa nói đến cơ chế vĩ mô, nhưng về tổ chức sản xuất, cần đưa ra mô hình để tổ chức lại ngành nông nghiệp.
Chỗ dựa của người nông dân là các tổ chức nhà nước của họ. Chưa nói
các tổ chức chính trị xã hội, mà trước hết cần xem xét các tổ chức kinh
tế, như HTX, DN. Đặc biệt, vai trò của DN lúc này là lớn nhất, DN cần
gắn bó, dẫn dắt nông dân vượt qua những rủi ro giá cả. Bởi chỉ DN mới có
ưu thế hơn để tham gia cùng với nông dân trong việc này.
Thế nhưng, lại chẳng thấy bóng DN đâu cả. Hãy thử điểm lại các tổng công ty lớn của ngành nông nghiệp đã cùng với nông dân làm được những gì để giúp họ vượt qua khó khăn. Cánh đồng mẫu lớn nói thế thôi cũng mới chỉ dừng lại ở chỗ bán vật tư là chính, chứ chưa phải là gắn với người nông dân để giúp họ tiêu thụ, nâng cao giá trị nông sản.
Nghị quyết 26 về tam nông của Chính phủ đã đề ra nhiệm vụ xây dựng mô hình liên kết sản xuất hộ nông dân – HTX – DN – hiệp hội ngành hàng – Nhà khoa học. Nhưng đến nay chưa được triển khai. Đó là thiếu xót, là món nợ của chúng ta với nông dân.
Nếu thực hiện việc này cách đây năm hoặc ba năm thôi thì chắc rằng đã không có chuyện chúng ta suốt một tháng nay phải thở dài về tạm trữ lúa gạo. Tạm trữ lúa gạo cũng không phải cứu cánh của người nông dân, họ không được lợi bao nhiêu cả. Cái nông dân cần là phải tổ chức lại sản xuất.
“Lợi ích đang rơi vào nơi khác” – Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan:
Theo tôi, có mấy vấn đề sau cần giải quyết:
Thứ nhất, người nông dân có tiếp tục thiết tha với nông nghiệp nữa hay không? Và làm thế nào để họ có thể gắn bó với nông nghiệp?
Số liệu điều tra cho thấy thu nhập từ nông nghiệp giảm, thu nhập từ tiền công tăng nhẹ, thu nhập từ các hoạt động phi chính thức tăng lên… Điều này thể hiện một thông điệp là xu hướng chung, nhất là người trẻ sẽ thích dời bỏ nông nghiệp để làm công việc khác.
Báo chí từng phản ánh có những người nông dân vẫn tiếp tục làm nông nhưng sẽ không để con làm nông nghiệp. Họ xem làm nông nghiệp như một tình thế bắt buộc, và quyết tâm rất cao cho con học hành để con không phải làm nông nghiệp nữa.
Kể cả những nước có nền nông nghiệp rất phát triển dựa trên năng suất lao động cao như Hà Lan, Đức… vẫn phải có những cơ chế chính sách để giữ người nông dân gắn bó với nông nghiệp. Các nước trên thế giới trong xu hướng tự do hóa thương mại, thì bảo hộ số 1 của họ bao giờ cũng là bảo hộ nông sản, và qua đó bảo hộ cho nông dân.
Vậy ở nước ta, câu hỏi đặt ra là làm thế nào tạo ra chính sách để người nông dân gắn bó với nông nghiệp, phát triển nông nghiệp. Mấu chốt để họ gắn bó là tạo được lợi ích cao hơn. Đến nay dường như lợi ích đang rơi vào những nơi khác chứ không phải vào bản thân nông dân là người làm ra sản phẩm. Do đó, rất cần quan tâm đến việc thay đổi cấu trúc lợi ích.
Thứ 2, có thể thấy các khâu thương mại hóa nông nghiệp vẫn còn rất thấp. Ở đây, cần bàn đến vai trò của DN. Tại sao DN lại không quan tâm, không tham gia thị trường nông thôn rộng lớn như thế này? Phải chăng chính sách khuyến khích của chúng ta chưa đủ mức để DN tham gia và để ngay bản thân nông thôn cũng phát triển được DN tại chỗ phục vụ cho họ.
Thứ 3 là một vai trò mà tôi cũng rất quan tâm, đó là một “nhà” rất lớn là nhà nước. Những chính sách gần đây nhất cho nông nghiệp có nhiều mảng xám hơn là sáng. Hoặc ít nhất có chính sách được tuyên bố hay, chủ trương tốt nhưng thực hiện lại kém, không hiệu quả.
Kém có thể ngay từ khâu chọn lựa, thiết kế chính sách chưa đúng, kiểu “ngồi phòng lạnh”. Tiếp đến, quá trình thực hiện cũng bị méo mó đi. Với tất cả những vấn đề như vậy, không thể không xem lại vai trò của nhà nước.
Không chỉ vai trò Nhà nước TƯ trong thiết kế chính sách, mà còn phải xem lại cả vai trò của chính quyền địa phương. Nhà nước ở cơ sở làm gì mà để cho việc thực hiện chính sách bị méo mó như vậy, tại sao chính sách về nông thôn rơi rụng hết mặt tốt?
Cái chúng ta mong muốn như xóa đói giảm nghèo, hỗ trợ tín dụng… đều không tới được với người nông dân. Vậy vai trò chính quyền cơ sở ở đây như thế nào? Tại sao chính quyền cơ sở sống với nông dân mà không phục vụ được cho họ, tiếng nói người dân ở đâu?
Thứ 4, tôi muốn bàn đến vai trò của các tổ chức đoàn thể ở nông thôn. Hiện các hội này dường như vẫn chủ yếu là hỗ trợ trực tiếp chứ không phải là giám sát, đề xuất thực hiện chính sách, để chính sách nhà nước hướng nhiều hơn vào người nghèo, thay vì người giàu được hưởng lợi nhiều hơn.
Vì vậy các tổ chức phải hướng vào phục vụ lợi ích của nông dân chứ không phải một nhóm nhỏ. Hiện tại, dù không nói lên nhưng chúng ta vẫn thấy lợi ích ở nông thôn đang bị phân chia, dồn vào một nhóm nhỏ hưởng lợi ích rất cao, thay vì đông đảo người dân.
“Bỏ tư duy an ninh lương thực” – Ông Lưu Quang Định, Tổng biên tập báo Nông thôn ngày nay:
Bức tranh nông thôn hiện nay chúng tôi đánh giá là màu xám. Nông thôn đang đối mặt với 3 cái “không”. Một là các nhà chính sách lại không thích làm chính sách về nông nghiệp, nông thôn. Thứ 2 là các DN cũng không muốn đầu tư vào nông thôn vì quá rủi ro. Thứ 3 là nông dân không muốn làm nông nghiệp.
Theo tôi, hiện nông thôn cần hai loại chính sách: chính sách cởi trói và chính sách phát triển.
Trước hết, chính sách cởi trói cần được tập trung vào việc hỗ trợ trực tiếp cho người nông dân mua máy móc, nông cụ… Chẳng hạn, khi người nông dân mua máy của các hãng, có xác nhận của UBND xã, hội nông dân, người mua cam kết sử dụng 5 năm, nhà nước sẽ hoàn trả cho nông dân 50% số tiền trên hóa đơn. Hãy hỗ trợ trực tiếp nông dân, thay vì DN.
Thứ 2, cần bình ổn giá các vật tư đầu vào, hiện luôn “nhảy như ngựa lồng”.
Thứ 3, phải giải quyết vấn đề đất đai cho người nông dân. Có tới 320 nghìn hộ đồng bào thiểu số không có đất. Cách đây sau 10 năm chúng ta có nghị quyết đưa đất về cho đồng bào thiểu số, bây giờ lại quay trở về tình trạng người nông dân mất đất.
Thứ 4, giải quyết vấn đề chuỗi giá trị của hạt gạo quá bất công. Chi phí sản xuất ra một kg lúa từ 3.800 – 4.200 VNĐ, trong khi giá bán bây giờ chỉ 3.400 – 3.800 VNĐ, nông dân lỗ.
Một điều khó hiểu là tại sao các nhà sản xuất công nghiệp tính cả giá thuê tiền đất và thuế GTGT trong kết cấu giá thành. Nhưng người nông dân khi trồng ra hạt lúa lại không có GTGT khi bán ra, cũng không được tính đủ chi phí đầu vào? Không tính đủ đầu vào làm sao đảm bảo cho người nông dân lãi 30%.
Loại chính sách thứ 2 là chính sách phát triển. Trong đó, một điểm quan trọng là cần xóa bỏ tư duy an ninh lương thực, chuyển sang tư duy giá trị, làm giàu. Chính tư duy an ninh lương thực là tư duy nhiệm kỳ, sinh ra nhiều bất cập. Hơn 30 năm xuất khẩu gạo, người nông dân ĐBSCL thu nhập chỉ tăng khoảng 3 lần, trong khi các nhà xuất khẩu tăng 90 lần.
Tiếp theo, cần đặt ra vấn đề vai trò tham vấn của người nông dân trong vận động và làm chính sách. Phải có hành lang để người dân nói lên tiếng nói của mình. Phải trang bị kiến thức cho người nông dân để họ tự tin nói lên ý kiến, thay vì tình trạng không có số liệu, không có thông tin, phát biểu chỉ sợ sai, trái chính sách.
Trong bối cảnh hiện nay, nhất là trong 5 năm qua, rủi ro về cơ chế chính sách đối với người nông dân có rất nhiều vấn đề. Nào chó mèo chính chủ, giết mổ trong 8h, v.v… người nông dân là đối tượng chịu ảnh hưởng của mọi chính sách đưa ra.
Bởi vậy, cần phải minh bạch hóa, thực tế hóa chính sách với nông dân, chứ đừng ngồi bàn giấy, ngồi phòng lạnh ra chính sách. Nông dân thiệt thòi lắm.
Rủi ro lớn thứ 2, sau chính sách là vấn đề thị trường, giá cả. Một thập kỷ qua, người nông dân chúng ta “cuốn theo chiều giá”. Giá lên thì chạy theo mà làm, giá xuống thì rủ nhau bỏ, không theo một trật tự nào.
Ai sẽ khắc phục cho những rủi ro này của nông dân. Chưa nói đến cơ chế vĩ mô, nhưng về tổ chức sản xuất, cần đưa ra mô hình để tổ chức lại ngành nông nghiệp.
Thế nhưng, lại chẳng thấy bóng DN đâu cả. Hãy thử điểm lại các tổng công ty lớn của ngành nông nghiệp đã cùng với nông dân làm được những gì để giúp họ vượt qua khó khăn. Cánh đồng mẫu lớn nói thế thôi cũng mới chỉ dừng lại ở chỗ bán vật tư là chính, chứ chưa phải là gắn với người nông dân để giúp họ tiêu thụ, nâng cao giá trị nông sản.
Nghị quyết 26 về tam nông của Chính phủ đã đề ra nhiệm vụ xây dựng mô hình liên kết sản xuất hộ nông dân – HTX – DN – hiệp hội ngành hàng – Nhà khoa học. Nhưng đến nay chưa được triển khai. Đó là thiếu xót, là món nợ của chúng ta với nông dân.
Nếu thực hiện việc này cách đây năm hoặc ba năm thôi thì chắc rằng đã không có chuyện chúng ta suốt một tháng nay phải thở dài về tạm trữ lúa gạo. Tạm trữ lúa gạo cũng không phải cứu cánh của người nông dân, họ không được lợi bao nhiêu cả. Cái nông dân cần là phải tổ chức lại sản xuất.
“Lợi ích đang rơi vào nơi khác” – Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan:
Theo tôi, có mấy vấn đề sau cần giải quyết:
Thứ nhất, người nông dân có tiếp tục thiết tha với nông nghiệp nữa hay không? Và làm thế nào để họ có thể gắn bó với nông nghiệp?
Số liệu điều tra cho thấy thu nhập từ nông nghiệp giảm, thu nhập từ tiền công tăng nhẹ, thu nhập từ các hoạt động phi chính thức tăng lên… Điều này thể hiện một thông điệp là xu hướng chung, nhất là người trẻ sẽ thích dời bỏ nông nghiệp để làm công việc khác.
Báo chí từng phản ánh có những người nông dân vẫn tiếp tục làm nông nhưng sẽ không để con làm nông nghiệp. Họ xem làm nông nghiệp như một tình thế bắt buộc, và quyết tâm rất cao cho con học hành để con không phải làm nông nghiệp nữa.
Kể cả những nước có nền nông nghiệp rất phát triển dựa trên năng suất lao động cao như Hà Lan, Đức… vẫn phải có những cơ chế chính sách để giữ người nông dân gắn bó với nông nghiệp. Các nước trên thế giới trong xu hướng tự do hóa thương mại, thì bảo hộ số 1 của họ bao giờ cũng là bảo hộ nông sản, và qua đó bảo hộ cho nông dân.
Vậy ở nước ta, câu hỏi đặt ra là làm thế nào tạo ra chính sách để người nông dân gắn bó với nông nghiệp, phát triển nông nghiệp. Mấu chốt để họ gắn bó là tạo được lợi ích cao hơn. Đến nay dường như lợi ích đang rơi vào những nơi khác chứ không phải vào bản thân nông dân là người làm ra sản phẩm. Do đó, rất cần quan tâm đến việc thay đổi cấu trúc lợi ích.
Thứ 2, có thể thấy các khâu thương mại hóa nông nghiệp vẫn còn rất thấp. Ở đây, cần bàn đến vai trò của DN. Tại sao DN lại không quan tâm, không tham gia thị trường nông thôn rộng lớn như thế này? Phải chăng chính sách khuyến khích của chúng ta chưa đủ mức để DN tham gia và để ngay bản thân nông thôn cũng phát triển được DN tại chỗ phục vụ cho họ.
Thứ 3 là một vai trò mà tôi cũng rất quan tâm, đó là một “nhà” rất lớn là nhà nước. Những chính sách gần đây nhất cho nông nghiệp có nhiều mảng xám hơn là sáng. Hoặc ít nhất có chính sách được tuyên bố hay, chủ trương tốt nhưng thực hiện lại kém, không hiệu quả.
Kém có thể ngay từ khâu chọn lựa, thiết kế chính sách chưa đúng, kiểu “ngồi phòng lạnh”. Tiếp đến, quá trình thực hiện cũng bị méo mó đi. Với tất cả những vấn đề như vậy, không thể không xem lại vai trò của nhà nước.
Không chỉ vai trò Nhà nước TƯ trong thiết kế chính sách, mà còn phải xem lại cả vai trò của chính quyền địa phương. Nhà nước ở cơ sở làm gì mà để cho việc thực hiện chính sách bị méo mó như vậy, tại sao chính sách về nông thôn rơi rụng hết mặt tốt?
Cái chúng ta mong muốn như xóa đói giảm nghèo, hỗ trợ tín dụng… đều không tới được với người nông dân. Vậy vai trò chính quyền cơ sở ở đây như thế nào? Tại sao chính quyền cơ sở sống với nông dân mà không phục vụ được cho họ, tiếng nói người dân ở đâu?
Thứ 4, tôi muốn bàn đến vai trò của các tổ chức đoàn thể ở nông thôn. Hiện các hội này dường như vẫn chủ yếu là hỗ trợ trực tiếp chứ không phải là giám sát, đề xuất thực hiện chính sách, để chính sách nhà nước hướng nhiều hơn vào người nghèo, thay vì người giàu được hưởng lợi nhiều hơn.
Vì vậy các tổ chức phải hướng vào phục vụ lợi ích của nông dân chứ không phải một nhóm nhỏ. Hiện tại, dù không nói lên nhưng chúng ta vẫn thấy lợi ích ở nông thôn đang bị phân chia, dồn vào một nhóm nhỏ hưởng lợi ích rất cao, thay vì đông đảo người dân.
“Bỏ tư duy an ninh lương thực” – Ông Lưu Quang Định, Tổng biên tập báo Nông thôn ngày nay:
Bức tranh nông thôn hiện nay chúng tôi đánh giá là màu xám. Nông thôn đang đối mặt với 3 cái “không”. Một là các nhà chính sách lại không thích làm chính sách về nông nghiệp, nông thôn. Thứ 2 là các DN cũng không muốn đầu tư vào nông thôn vì quá rủi ro. Thứ 3 là nông dân không muốn làm nông nghiệp.
Theo tôi, hiện nông thôn cần hai loại chính sách: chính sách cởi trói và chính sách phát triển.
Trước hết, chính sách cởi trói cần được tập trung vào việc hỗ trợ trực tiếp cho người nông dân mua máy móc, nông cụ… Chẳng hạn, khi người nông dân mua máy của các hãng, có xác nhận của UBND xã, hội nông dân, người mua cam kết sử dụng 5 năm, nhà nước sẽ hoàn trả cho nông dân 50% số tiền trên hóa đơn. Hãy hỗ trợ trực tiếp nông dân, thay vì DN.
Thứ 2, cần bình ổn giá các vật tư đầu vào, hiện luôn “nhảy như ngựa lồng”.
Thứ 3, phải giải quyết vấn đề đất đai cho người nông dân. Có tới 320 nghìn hộ đồng bào thiểu số không có đất. Cách đây sau 10 năm chúng ta có nghị quyết đưa đất về cho đồng bào thiểu số, bây giờ lại quay trở về tình trạng người nông dân mất đất.
Thứ 4, giải quyết vấn đề chuỗi giá trị của hạt gạo quá bất công. Chi phí sản xuất ra một kg lúa từ 3.800 – 4.200 VNĐ, trong khi giá bán bây giờ chỉ 3.400 – 3.800 VNĐ, nông dân lỗ.
Một điều khó hiểu là tại sao các nhà sản xuất công nghiệp tính cả giá thuê tiền đất và thuế GTGT trong kết cấu giá thành. Nhưng người nông dân khi trồng ra hạt lúa lại không có GTGT khi bán ra, cũng không được tính đủ chi phí đầu vào? Không tính đủ đầu vào làm sao đảm bảo cho người nông dân lãi 30%.
Loại chính sách thứ 2 là chính sách phát triển. Trong đó, một điểm quan trọng là cần xóa bỏ tư duy an ninh lương thực, chuyển sang tư duy giá trị, làm giàu. Chính tư duy an ninh lương thực là tư duy nhiệm kỳ, sinh ra nhiều bất cập. Hơn 30 năm xuất khẩu gạo, người nông dân ĐBSCL thu nhập chỉ tăng khoảng 3 lần, trong khi các nhà xuất khẩu tăng 90 lần.
Tiếp theo, cần đặt ra vấn đề vai trò tham vấn của người nông dân trong vận động và làm chính sách. Phải có hành lang để người dân nói lên tiếng nói của mình. Phải trang bị kiến thức cho người nông dân để họ tự tin nói lên ý kiến, thay vì tình trạng không có số liệu, không có thông tin, phát biểu chỉ sợ sai, trái chính sách.
Mỹ Hòa thực hiện
Theo Tuần Việt Nam
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét